بررسی بیماریزایی و تعیین گروه های سازگار میسیلیومی (mcg) گونه هایsclerotinia (عامل پوسیدگی سفید آفتابگردان) در مزارع آفتابگردان استان آذربایجان غربی

آفتابگردان یکی از محصولات مهم اقتصادی در استان آذربایجان غربی است و سطح زیر کشت آن به طور مداوم در حال افزایش است. طبق آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی سطح زیر کشت آفتابگردان در استان آذربایجان غربی حدود 22069 هکتار می باشد (آمار نامه کشاورزی ایران،87-1386). این گیاه مورد حمله ی تعداد زیادی از عوامل بیماری زا قرار می گیرد. مهمترین بیماری که کشت این محصول را درسطح استان تهدید می کند، پوسیدگی ریشه و طوقه ی ناشی از قارچ اسکلروتینیا است که به دلیل عدم آگاهی کشاورزان از بیولوژی، اکولوژی و نیز دامنه میزبانی آن، بیماری ناشی از این قارچ در حال گسترش است. مدیریت موثر این بیماری نیز مانند بقیه بیماری ها، نیازمند اطلاع کامل از بیمارگر از جمله شناسایی دقیق عامل بیماری، بررسی تنوع ژنتیکی و بیماری زایی آن، راه های بقاء و چگونگی ایجاد بیماری و حساسیت یا مقاومت ارقام گیاهی کشت شده است. علیرغم برخی گزارشات، هنوز اطلاعات جامعی درباره ی گونه های قارچی مسئول در ایجاد بیماری پوسیدگی اسکلروتینیایی، تنوع ژنتیکی و بیماری زایی آن ها موجود نمی باشد و از این رو اقدامات موثر در جهت مدیریت بیماری توصیه نشده است. بنابراین هدف اصلی این تحقیق جمع آوری و شناسایی گونه های قارچ اسکلروتینیا از مزارع آفتابگردان در مناطق مختلف استان آذربایجان غربی، بررسی وضعیت بیماری زایی جدایه ها، مطالعه تنوع ژنتیکی آن ها از طریق mcgو امکان وجود ارتباط بین این صفات مورد مطالعه است. sclerotinia یکی از مخرب ترین و همه جازی ترین پاتوژن های گیاهی است. گونه های sclerotinia دامنه میزبانی وسیع داشته که شامل بسیاری از محصولات مانند سویا، کلم، کلزا، آفتابگردان و غیره است. پوسیدگی اسکلروتینیایی آفتابگردان یکی از بیماری های مهم آفتابگردان در ایران و بسیاری از نقاط دنیا به شمار رفته و در چند سال اخیر از عوامل محدود کننده کشت آفتابگردان به حساب می آید و سبب کاهش کیفیت و کمیت محصول می گردد. تنوع درون گونه ای در بیماریزایی (پوردی، 1979؛ مورال و همکاران، 1972؛ مارسیانو و همکاران، 1982؛ 1983) و در ویژگی های مرفولوژیکی مانند رنگ میسیلیوم، آسک و آسکوسپور، اندازه اسکلروت و الگوی تولید آن (لی تورنئو، 1979؛ بولند و اسمیت، 1991؛ پوردی، 1955؛ 1979) در s. sclerotiorum گزارش شده است. با این وجود، گروه بندی های درون گونه ای بر مبنای این ویژگی ها امکان پذیر نیست زیرا اساس ژنتیکی این ویژگی ها هنوز به خوبی شناسایی نشده و احتمالاً بسیار پیچیده است (لومسدن، 1979). به منظور بررسی تنوع ژنتیکی در جمعیت های این قارچ از روش های انگشت نگاری دی.ان.ای و گروه بندی افراد بر اساس سازگاری میسیلیومی استفاده شده است (کوهن و همکاران، 1988؛ 1990؛ 1991). mcgها نماینده افرادی هستند که از نظر ژنتیکی متفاوتند و هر mcg به لحاظ ژنتیکی با بقیه mcgهای تعیین شده تفاوت دارد. به طوری که از mcgها به عنوان یک نشانگر مرفولوژیکی سریع و موثر برای شناسایی تنوع درون گونه ای بین جمعیت های s. sclerotiorum استفاده شده است (کوهن، 1991). جمعیت های s. sclerotiorum که به طور طبیعی در مزارع پراکنده شده اند مخلوطی از ژنوتیپ های مختلف می باشند که در طول زمان از یکدیگر مشتق گردیده اند. مطالعات فیلوژنتیکی که بر روی توالی نوکلئوتیدی rdna جمعیت های جمع آوری شده از چهار منطقه انجام پذیرفته، این تصور را در ذهن ایجاد کرده است که در طول زمان تغییر و تحول ژنتیکی به روش های نا مشخص گاها"به همراه نو ترکیب هایی که بین افراد یک جمعیت انجام پذیرفته است باعث بروز تحول و ظهور ژنوتیپ های جدید گردیده است. به همین جهت با توسل به روش انگشت نگاری و یا روش تعیین گروه های سازگار میسلیومی mcgs (mycelial compatibility groups ) قابل تشخیص و شناسایی است. (کول و همکاران، 2004) روش mcgs یا تعیین گروه های سازگاری و نا سازگاری در گونه های s. sclerotiorum بر عکس روش انگشت نگاری یک روش ماکروسکوپیک است و با قرار دادن جدایه های قارچی در کنار همدیگر برای شناسایی جدایه های خودی– غیر خودی (self – non self) محقق می گردد. در حقیقت از این روش مانند روش مارکرهای مولکولی می توان میزان ناهمگونی افراد را تشخیص داد. همچنین تنوع جمعیت s. minor در مزارع کاهوی آلوده به بیماری افتادگی کاهو در سه ایالت کالیفرنیا با استفاده از mcg تعیین شده است (وو و همکاران، 2006). ......امروزه از سیستم طبقه بندی جدایه ها به صورت گروه های سازگار میسیلیومی به طور معمول در بسیاری از آزمایشگاه ها و به عنوان نشانگر سریع برای تعیین ژنوتیپ جمعیت گونه های sclerotinia استفاده می شود (کوهن، 1991). با توجه به اهمیت این بیماری و عدم وجود اطلاعات کامل از ساختار ژنتیکی جمعیت های این قارچ، وضعیت گروه های سازگاری میسلیومی و تنوع ژنتیکی بین و داخل جدایه های شناسایی شده از استان آذربایجان غربی بررسی شد.